Rynek Główny – Sukiennice (fot. Jorge Lascar, CC 3.0)

Rynek w Krakowie znajdujący się na starym mieście od początku swojego istnienia był miejscem spotkań społeczności. Miało tu miejsce wiele ważnych historycznych i politycznych wydarzeń. Był też ważnym ośrodkiem handlowym miasta, który otaczały kamienice kupców i ważnych urzędników. Do dziś jest ważnym miejscem dla społeczności, spotykają się tu artyści, studenci, turyści zwiedzający zabytki. Do dziś jest też miejscem handlu choć w zupełnie innej niż dawniej formie. Na rynku i wokół mieszczą się liczne kawiarnie, knajpy i restauracje. Organizowane są imprezy kulturalne, festiwale, koncerty czy targi.

Powstanie rynku w Krakowie związane jest z lokowaniem miasta na prawie Magdeburskim. To właśnie w 1257 roku wytyczono plac o wymiarach 200 m x 200 m i odchodzące od niego ulice. Zgodnie z tymi zasadami całość tworzy kształt szachownicy, z małymi wyjątkami dostosowującymi kształt ulic do istniejącej już zabudowy. Przez rynek prowadzi Droga Królewska, rozpoczynająca się przy Bramie Floriańskiej i kończąca na Zamku Królewskim. Ulica Grodzka, fragment tej trasy, jest właśnie wyjątkiem od szachowego kształtu ulic. Do rynku przylega też plac z Kościołem Mariackim, który powstał przed lokacją Krakowa.

Zabytkowe miejsca

Bazylika Mariacka (fot. Pawel Pacholec, CC 3.0)

Jeden z zabytków jakie znajdziemy na krakowskim rynku już wymieniliśmy to pochodzący z XIII wieku Kościół Mariacki. Ta budowla jest jednym z symboli Krakowa a hejnał jaki grany jest z jednej z wież należy do najbardziej rozpoznawalnych symboli. Między Placem Mariackim a Małym Rynkiem znajduje się jeszcze jeden Kościół św. Barbary (wiek XIV). Z nieistniejących miejsc warto wymienić cmentarz Mariacki, który został zlikwidowany w 1796 roku.

Jedynym elementem ratusza miejskiego, który ocalał przed wyburzeniem jest 70-cio metrowa wieża ratuszowa. Położona w południowo-zachodniej części rynku w pobliżu sukiennic udostępniona jest do zwiedzania dla turystów. Ratusz powstały na przełomie XIII i XIV wieku wyburzono w 1820 roku. Był siedzibą władz miasta, a cały zespół budynków ratuszowych obejmował – odwach, spichlerz i arsenał miejski, więzienie, Dom Notariusza i Ławników.

Sukiennice w Krakowie (fot. Rj1979, CC 3.0)

Kolejny ważny zabytek na rynku to Sukiennice, które uległy na przestrzeni wieków tak wielu przemianom, że dziś już zupełnie nie przypominają tych pierwotnych. Jedno co się nie zmieniło to ich przeznaczenie, od początku są miejscem handlu. Pierwotnie były podwójnym ciągiem kramów, które w XIV wieku Kazimierz Wielki rozbudował i kształtem zaczęły przypominać dzisiejsze. Największą transformacje przeszły w XIX wieku (porządkowanie rynku), kiedy rozebrano kramy i przybudówki wokół Sukiennic a sam budynek przebudowano. Obecnie sprzedaje się tu głównie pamiątki, cepelię czy biżuterię.

Podziemia rynku

W podziemiach rynku w 2010 roku otwarto muzeum Podziemia Rynku Głównego. To niesamowite miejsce przeniesie nas w czasy średniowiecznego Krakowa. W podziemiach odsłonięto mury dawnych budowli, kamienne trakty, które niegdyś jeździły koła wozów, wodociągi czy cmentarzyska. To wszystko uzupełniono przedmiotami znalezionymi w czasie badań archeologicznych, rekonstrukcjami 3D, makietami i manekinami. Bilety w cenie 19 zł (ulgowy 16 zł). Muzeum czynne jest od godz 10:00.

Warto też wspomnieć o Kościele św. Wojciecha, który mieści się na krańcu rynku blisko ul. Grodzkiej. Historia tej świątyni sięga przełomu X i XI wieku, kiedy badania archeologiczne odsłoniły murowaną budowlę. Tradycja mówi o jeszcze starszej, drewnianej świątyni, w której kazania miał głosić św. Wojciech. Obecny styl barokowy został nadany podczas przebudowy w XVII i XVIII wieku.

Pomnik Adama Mickiewicza (fot. Jlascar, CC 3.0)

Większość osób, która umawia się na rynku jako miejsce proponuje Pomnik Adama Mickiewicza. Ten odsłonięty w 1898 roku pomnik jest charakterystycznym miejscem na krakowskim rynku. Często na stopniach można spotkać siedzących studentów, turystów. Jest też miejscem, gdzie organizowane są uroczystości, manifestacje i spotkania tematyczne.

Imprezy i wydarzenia

Społeczny aspekt rynku nie zmienił się praktycznie od początku jego istnienia. Na rynku kwitło życie towarzyskie, organizowano imprezy i handlowano. Te aspekty towarzyszą nam do dziś. Rynek w Krakowie to miejsce, gdzie każdego roku odbywają się cykliczne imprezy, niektóre z nich mają już kilka wieków (większość kilka, kilkanaście lat) tradycji.

• Targi Wielkanocne (marzec-kwiecień),
• Inauguracja juwenaliów (maj),
• Pochód Lajkonika (pierwszy czwartek po Bożym Ciele),
• Intronizacja Króla Kurkowego (czerwiec),
• Międzynarodowe Spotkanie Orkiestr Wojskowych (czerwiec),
• Parada Smoków (czerwiec),
• Targi Cepeliada (sierpień),
• Targi Bożonarodzeniowe (grudzień),
• Konkurs szopek (grudzień).

Krakowski rynek był też miejscem, gdzie działy się ważne wydarzenia historyczne. Był przecież stolicą Polski do końca XVIII wieku. Poniżej kilka przykładów:

• Hołd Pruski 1525 rok,
• Przysięga Tadeusza Kościuszki 1794 rok,
• Wjazd Księcia Józefa Poniatowskiego 1809 rok,
• Rewolucja Krakowska 1846 rok.

Jak widać pomimo upływu ponad 750 lat od momentu powstania rynku w Krakowie dalej jest to miejsce ważne dla wszystkich mieszkańców. Jest symbolem, gdzie historia łączy się z nowoczesnością. Zabytki tej historii są chętnie odwiedzane przez turystów, którzy przybywając do Krakowa w większości kierują swoje pierwsze kroki właśnie na rynek znajdujący się na starym mieście.

Barbakan w Krakowie (fot. Taxiarchos228, CC 3.0)

Z murów obronnych Krakowa, które otaczały całe, obecne Stare Miasto, do naszych czasów zachował się jedynie Barbakan oraz Brama Floriańska z przyległymi basztami Ciesielską, Stolarską i Pasamoników. Fragment najstarszej bramy Rzeźniczej zachował się jedynie dlatego, że użyty do budowy klasztoru Sióstr Dominikanek. Reszta murów obronnych została rozebrana i wykorzystana jak materiał budulcowy dla nowych inwestycji miejskich. Warto jednak dodać, że stosunek ówczesnych mieszkańców do zabytków (jakim były mury miejskie) nie był taki jak dziś. Świadomość związana z ochroną zabytków pojawiła się dopiero w XIX wieku.

Powstanie i funkcje Barbakanu

Koncepcja wybudowania Barbakanu powstała po klęsce bukowińskiej wojsk króla Jana Olbrachta. Wzrosło wtedy zagrożenie najazdu wojsk wołowsko – tureckich i wymagało to wzmocnienia możliwości obronnych Krakowa. Ideę wdrożona ze świetnym skutkiem – specjaliści ocenili, że budowla była nie do zdobycia od momentu budowy w 1499 roku do XVIII wieku. Sama forteca miała ponad 24 m średnicy a prowadził do niej most zwodzony od strony Kleparza.

Szkic umocnień Barbakanu (Skan zdjęcia z artykułu za Wikipedią)

Barbakan stanowił fragment umocnień obronnych Krakowa połączonym długim mostem z Bramą Floriańską. Miejsce nie zostało wybrane przypadkowo, w tym miejscu nie było żadnych naturalnych przeszkód dla wrogich wojsk. Zresztą samo usytuowanie względem murów również było przemyślane. Wejścia do Barbakanu położone były równolegle do murów obronnych, dlatego można było go bronić z murów a Barbakan mógł bronić dostępu do Bramy Floriańskiej.

Brama Floriańska

Widok na Bramę Floriańską (fot. Polar123, CC 3.0)

Średniowieczna brama z basztą położona najbardziej na północ, stąd rozpoczynała się Droga Królewska na Wawel. Powstała na początku XIV wieku i była jedną z dziewięciu krakowskich bram wjazdowych do miasta (dziesiąta znajdowała się u podnóża Wawelu). Bramę łączył z Barbakanem częściowo zasklepiony korytarz przechodzący przez fosę nad którą znajduje się most zachowany do dzisiaj. Samą bramę dwukrotnie ratowano przed wyburzeniem, pierwszy raz w 1817 roku, kiedy rozbierano większość murów obronnych Krakowa i na początku XX wieku, kiedy planowano uruchomić linię tramwajową.

Atrakcja turystyczna

Obecnie brama i barbakan wchodzą w skład trasy turystycznej Mury Obronne. Może z tą trasą to trochę przesada bo cała liczy sobie 100 metrów. Tyle zostało z murów obronnych Krakowa po ich rozebraniu. Trasa prowadzi drewnianym gankiem wzdłuż murów, można wejść do baszt Pasamoników i Stolarzy oraz obejrzeć kaplicę w Bramie Floriańskiej.

Barbakan natomiast jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Prezentowane są tam wystawy związane z historią, prezentacji walk rycerskich czy tańców dworskich. Odbywają się też tutaj projekcje filmowe w BarbaKino.

Barbakan i Mury Obronne można zwiedzać od kwietnia do października (drugi poniedziałek miesiąca nieczynne) w godzinach 10:30 – 18:00. Cena wstępu to 8 zł (normalny), 6 zł (ulgowy), rodzinny 16 zł (dwoje dorosłych i dzieci).

• Ul. Basztowa, 30-547 Kraków,
• Tel. +48 12 422-98-77,
• Mail: celestat@mhk.pl

Plany w Krakowie (fot. Wizzard, CC 3.0)

Planty w Krakowie są unikatowym parkiem miejskim o powierzchni około 21 hektarów. Utworzono je na miejscu dawnych fortyfikacji miejskich, które zaczęto rozbierać, gdy Kraków w 1815 roku stał się stolicą niepodległego państewka, czyli Rzeczpospolitej Krakowskiej. Rozpoczęła się wówczas modernizacja miasta, której celem miała być przebudowa średniowiecznego układu urbanistycznego i większa otwartość na nową przestrzeń. Rozebrano niemal całe mury i baszty, pozostawiając jedynie krótki odcinek od ul. Szpitalnej do ul. św. Jana wraz z Bramą Floriańską, trzema basztami i Barbakanem. Nazwa planty pochodzi od słowa splantować, czyli wyrównać powierzchnię. W tym przypadku równano ją po rumowisku pozostawionym po rozbiórce dawnych, obronnych fortyfikacji.

Powstanie parku

W roku 1817 Feliks Radwański – architekt, profesor Jagiellonki i senator Rzeczpospolitej Krakowskiej złożył w Senacie Wolnego Miasta Krakowa projekt stworzenia dostępnych publicznie ogrodów miejskich. Pierwsze roboty ziemne rozpoczęły się pięć lat później. Ostateczny kształt plany w Krakowie zawdzięczają społecznikowi i ziemianinowi, Florianowi Staszewskiemu, który po śmierci pomysłodawcy kierował robotami. Założył on także fundację, której zadaniem była opieka nad parkiem, jego utrzymanie i rozwój.

Fontanna na plantach (fot. Rj1979, CC 3.0)

Planty rozwijały się z roku na rok. Utworzona w 1871 roku komisja plantacyjna postanowiła, że będą je zdobić pomniki. Park stał się obowiązkowym miejscem spacerów i spotkań mieszkańców miasta. Organizowano tu także uroczystości narodowe. Symbolem odrodzenia państwa polskiego było posadzenie Dębu Wolności w 1919 roku. Niemiecka okupacja w czasie II wojny światowej doprowadziła do dewastacji parku. Zniszczono sporą cześć roślinności i zrabowano metalowe elementy małej architektury.

W czasach PRL planty nie interesowały włodarzy miasta. Był to zwykły, nieco zaniedbany park miejski. Dopiero w latach 80-tych ubiegłego wieku zaczęto myśleć o rewitalizacji tego miejsca. Powstał projekt profesora Janusza Bogdanowskiego, oparty na archiwalnych fotografiach, przedstawiających czasy przedwojennej świetności.

Pomnik Jana Matejki (fot. Zygmunt Put, Public Domain)

Magiczny spacer po krakowskich plantach jest okazją do zwiedzenia pomników, które pojawiały się tutaj po każdej patriotycznej rocznicy. Pierwszym był pomnik upamiętniający Floriana Staszewskiego. Idąc w kierunku Wawelu od Dworca Głównego mija się pomniki Michała Bałuckiego, Bojana, królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły, Lilii Wenedy, Artura Grottgera, Mikołaja Kopernika, Grażyny i Litawora oraz Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Ostatnim pomnikiem, który ozdobił planty w 2007 roku, jest rzeźba fontanna, poświęcona Fryderykowi Chopinowi. Projekt wykonany przez Marię Jaremę w 1949 roku, przedstawiający fortepianowe młoteczki uderzające o wodne struny, doczekał się realizacji po dziesięcioleciach.

Sukiennice w Krakowie (fot. Αδειοδότηση, CC 3.0)

Galerie handlowe są dzisiaj świątyniami konsumpcji. Weekendowe wypady do centrów skupiających sklepy rozmaitych firm i marek są dla wielu rodzin pomysłem na udane zakupy. Spacerując po handlowych alejkach i oglądając sklepowe witryny nie często zdajemy sobie sprawę, że historia takich miejsc sięga dalej niż średniowiecza.

Dyskutując o prawie do handlu w niedzielę często zapominamy, że targowanie na placach osad było od niepamiętnych czasów wydarzeniem łączącym ludzi i stanowiło jeden z głównych czynników powstawania miast. Na targu spotykali się wszyscy. Odbywał się on na centralnym placu, zwanym z łacińska forum lub z germańska markt. Na targ przybywano nie tylko w celu sprzedaży i kupna towarów. Wymieniano także myśli, informacje i plotki. Podziwiano wędrowne trupy czy kuglarzy, pito trunki i bawiono się.

Wnętrze Sukiennic (fot. Necrothesp, CC 3.0)

Targi zazwyczaj odbywały się konkretnego dnia tygodnia, jednak najsilniejsze ośrodki uzyskiwały także królewskie przywileje do organizowania jarmarków. Nazwa pochodzi z języka niemieckiego i oznacza doroczny targ. Zazwyczaj odbywały się one w dni poświęcone świętym patronującym danym miastom i związane były z odpustami. Najbogatsze miasta miały przywileje organizowania w ciągu roku kilku wielodniowych jarmarków. Średniowieczne miasta lokowano na prawie magdeburskim, które głównie skupiało się na kwestiach gospodarczych, nadając prawo do handlu i zjazdów.

Bogactwa średniowiecznego Krakowa

Historycy spierają się, kiedy dokładnie lokowano Kraków. Prawdopodobnie miało to miejsce około 1220 roku. Jednak zniszczenia spowodowane przez najazd tatarski sprawiły, że w roku 1257 Bolesław Wstydliwy dokonał tzw. „wielkiej lokacji”, od której zaczyna się liczyć historię miasta. Przywilej lokacyjny określał układ zabudowy, zwalniał mieszczan z podatków na lat 6 oraz pozwalał im na łowienie ryb w Wiśle. Wtedy właśnie powstał Rynek Główny, na którym władca zobowiązał się postawić kramy sukienne.

W wiekach średnich największym bogactwem Krakowa była sól, której bogate pokłady odkryto w Bochni i niedługo później w Wieliczce. Sól była nie mniej cenna niż wydobywane niedaleko srebro. Przez miasto przechodziły także transporty czeskiej miedzi, którą wraz z solą i srebrem spławiano do Gdańska, by stamtąd transportować je drogą morską do różnych portów europejskich. Wracające barki nie płynęły puste i przywoziły rozmaite zamorskie towary, w tym sukno z krajów zachodnioeuropejskich. Cenne tkaniny trafiały na rynek lokalny oraz na targi czeskie i węgierskie. Kraków stał się regionalnym centrum górnictwa i potężnym ośrodkiem regularnego handlu suknem.

Historia Sukiennic

Zanim powstały Sukiennice na środku rynku znajdowały się drewniane kramy, wokół których kupcy rozkładali stragany. Bolesław Wstydliwy dotrzymał danego słowa i zastąpił je dwoma rzędami solidnych sklepików, które tworzyły handlową alejkę. Około 1300 roku uliczka z kramami została zadaszona. Zasłużony dla Krakowa Kazimierz Wielki wystawił na rynku nowe Sukiennice w gotyckim stylu. Był to pawilon o długości 108 metrów, szeroki na 10 metrów, w którym przy ścianach ustawiono zadaszone kramy z suknem, prezentowanym w półkolistych lub ostrołukowych portalach. Od strony południowej i północnej budowlę zdobiły ostrołukowe arkady.

Sukiennice pod koniec XIX wieku (fot. Ignacy Krieger, Public Domain)

Po pożarze w 1555 roku Sukiennice odbudowano w stylu renesansowym. Pojawiły się arkadowe loggie, a budynek zamykała attyka z maszkaronami. Prawdopodobnie wtedy przeniesiono na piętro sukiennic Smatruz Krakowski czyli halę targową dla drobnych przekupniów, do której wiodły odrębne schody. Poważna przebudowa miała miejsce pod koniec XIX wieku. Wtedy powstały ryzality od strony wschodniej i zachodniej oraz podcienia arkadowe. Szczyty ryzalitów zdobiono maszkaronami, które przedstawiały karykatury prezydentów Krakowa, stworzone na podstawie rycin Jana Matejki. Halę dolną ozdobiono herbami polskich miast oraz godłami i pieczęciami cechów kupieckich i rzemieślniczych.

Magiczne miejsce na Rynku Głównym

Sukiennice są jedną z głównych atrakcji dla turystów odwiedzających dawną stolicę Polski. Symbolizują potęgę miasta i państwa. Obecnie są łącznikiem pomiędzy bogatą historią, zaklętą w murach, a turystyczną współczesnością. Miejsce Smatruza na piętrze zajmuje obecnie Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku. W hali głównej mieszczą się dwa rzędy kramów z rękodziełem, biżuterią i pamiątkami turystycznymi. W Sukiennicach znajduje się także wejście do Podziemi Rynku Głównego, które skrywają pochylnie i kładki zawieszone nad dawnymi, średniowiecznymi pozostałościami.